İlk kumbaranızı hatırlıyor musunuz?
Özellikle 1965-1980 yılları arasında doğan X Kuşağını temsil eden bireylerin tasarrufu öğrenmesi için bir bankadan verilen ve harçlıklarının bir kısmını biriktireceği kumbarası mutlaka olmuştur. Çocukluk dönemlerinizi hatırlarsınız o dönemde daha çok bankalar tarafından verilen metal kumbaralar olurdu, günümüzde de hala kullanılıyor olabilir. Harçlıklardan artan ya da harcamak istenmeyen paranın bir kısmını biriktirmemiz söylenirdi. Biriktirdikten sonra kumbara ağzına kadar dolunca bankaya giderek veznedeki memura, kumbarayı açtırıp, içindeki para saydırılırdı ve çıkan para bankadaki kumbara hesabına yatırılır ve takip için bir hesap cüzdanı verilirdi. Bu şekilde ne kadar tasarruf ettiğimizi öğrenebiliyorduk. Ebeveynler tarafından her zaman biriktirilen paranın "kumbara doldurulduktan sonra", bankaya gidilerek kumbaranın açtırılması içindeki parayı saydırdıktan sonra paranın bankaya yatırılması gerektiği, ileriye yönelik bu şekilde düzenli tasarruf etmenin ve fayda sağlayacağı iletilmişti. Eminim, çoğumuz bu süreci yaşadı ve bu öğreti ile büyüdü. Aslında ebeveynler bilerek ya da bilmeyerek ailece geçinmenin zor olduğu bir dönemde, küçük yaştaki çocukların bir şekilde "finansal okuryazarlık" eğitimini sağlıyor ve onların finansal özgürlüklerini kazanmaları için daha iyi bir geleceğe hazırlıyorlardı. Tahminim bu kuşağın büyük bir kısmı da bu metal kumbara ile tanıştı.. zamanla dijitalleşme arttıkça bankalar tarafından çocuklara verilen metal kumbaralar azaldı ve neredeyse yok olma seviyesine gelerek onun yerine yatırım fonlarına bağlı sanal kumbara hesapları kullanılmaya başladı. Maalesef sanal/dijital kumbara hesapları fonlu da olsa ebeveynlerin verdiği pratik "metal kumbara" eğitimi kadar çocuklar üzerinde olumlu etkileşimde bulunamadı. Fakat bu metal kumbara hikayesi Türkiye'de bir çeşit finansal okuryazarlığın da başlangıcı oldu.
Peki nedir bu finansal okuryazarlık?
Bilindiği üzere 20 yy son çeyreğinde dünya genelinde ticaretin ve sermaye hareketinin yoğunlaşması, küreselleşmenin etkisi ile ekonomik anlamda gelişmeler ve finansal serbestleşme ortamı oluştu. Dünyada finansal araçların kullanılması önem kazanmaya başladı.
Türkiye'de 2001 yılındaki döviz kurlarının aşırı hareketlenmesi nedeniyle oluşan ekonomik kriz ile küresel 2008 konut kriz sonrası, konut kredisi kullanarak ev sahibi olanların birçoğunun, faizlerin artması bununla birlikte ödemeleri gereken tutarların da artacağı konusunda bilgi sahibi olmaması, bireylerin tasarruflarında olumsuz etkiye sebep oldu. Aynı zamanda bu tür durumların yaratacağı etkinin bireyin yakın çevresini, ülkesini, o ülkenin ekonomik düzenini de olumsuzluğa sürükleyebileceği tartışıldı.
Bu nedenle; finansal okuryazarlık kavramı ekonomi dünyasında yaşanan olumsuz gelişmeler sonucunda finansal güvenliği tehlikeye düşen günümüz bireyleri için son derece önem taşır hale gelmiştir (Tetik, 2019).
Özellikle 2008 küresel ekonomik krizi ile birlikte aşırı borçlu ve genellikle yetersiz kabul edilebilecek emeklilik planlarına sahip bireylerin yaşadığı sosyoekonomik sorunlar nedeniyle ülke yönetimleri de finansal okuryazarlığa çok daha önemli bir rol yüklemiştir. Ekonomik gelişmeler artarken finansal sınırlar da ortadan kalkmaktadır. Bu durum, bireylerin finansal olarak daha fazla karar almalarını ve almış oldukları kararların ne gibi riskler taşıdığının farkında olmalarını zorunluluk haline getirmektedir. Finansal okuryazarlık ile bireylerin bilinçli karar alması ve risklerini en aza indirmesi mümkün olmaktadır (Salman ve Esmeray, 2020).
"Finansal okuryazarlık 21. yüzyılın temel becerilerinden biridir. Bu beceri her yaştan ve her sosyoekonomik düzeyden etkilenir. Her gün binlerce insan nerede banka hesabı açacağına, veya parasını nereye yatıracağına ve emeklilik için nasıl biriktireceğine karar vermektedir. Finansal okuryazarlık eksikliği, bireylerin doğru finansal kararlar almalarını engelleyebilir ve bu nedenle bireyin refahı birçok yönden olumsuz etkilenir.
David Whitebread ve Cambridge Üniversitesi’nden Sue Bingham’ın etkili çalışmaları da dahil olmak üzere yapılan araştırmalar, finansal alışkanlıklarımızın çoğunun 7 yaşına kadar belirlendiğini gösteriyor. İyi alışkanlıklar erken oluşmazsa, çocukları doğru yöne yönlendirmek zorlaşır. Bu sayede çocuklara küçük yaşlardan itibaren finansal okuryazarlığı kazandırarak onların mali açıdan sorumlu yetişkinler olmalarına yardımcı olabiliriz.
Çocuğunuzun Finansal Okuryazarlık Becerilerini Nasıl Geliştirebilirsiniz?
Okul Öncesi: Bozuk paraları tutmalarını ve farklı boyut, renk ve ağırlıkları gözlemlemelerini sağlayabilirsiniz. Bir çiftçi pazarı veya oyuncak dükkanı oyunu kurarak çocukların ürün satın alma ve farklı işler yapma konusunda alıştırma yapmalarını sağlayabilirsiniz. Monopol gibi oyunlar da oynatabilirsiniz. Ayrıca yaş gruplarına uygun olarak belirlenmiş kitapları da okuyabilirsiniz.
Okul Çağı: Birlikte alışverişe çıkabilir ve alışveriş sırasında etiketleri okumalarını, ödeme sürecini anlamalarını sağlayabilirsiniz. Mağazaya ya da markete gittiğinizde indirimlerden de bahsedebilirsiniz. Ev işlerinde size yardımcı olmalarını isteyebilir ve sonrasında yardım ettikleri için harçlık verebilirsiniz. Kumbara edinmelerini sağlayabilirsiniz. Çocuğunuz harçlıklarından daha pahalı bir ürün seçerse, ona bu ürün için para biriktirme seçeneği verebilirsiniz. Yeni bir bisiklet almak, arkadaşlarıyla bir gezi için para biriktirmek gibi finansal hedefler belirlemesine yardımcı olabilirsiniz (Gönültaş, 2024)."
Peki yetişkinler ne yapabilir?
Tasarruflarını/paralarını finansal anlamda yönetirken yapacakları değerlendirmelerin farkında olmaları ve bu konuda karar alırken de sonuçlarını kestirebilmeleri gerekmektedir.
21. yüzyılda finansal araçların çeşitlenmesi ve artmasının etkisiyle giderek daha geniş finansal hizmetler ve ürünler sunulmaktadır. Bireylerin karşılaştıkları finansal sorunları çözmek için daha fazla seçenekler bulunabilir. Yeni teknolojileri kullanmak ve bilinçli kararlar almak için bireylerin bilgi akışına ihtiyaçları olabilir. Birçok kişi basit faiz hesaplamalarını, gerçek ve nominal değer arasındaki farkları veya finansal riski ve doğurduğu sonuçları, portföy çeşitlendirmesi gibi temel finansal kavramlar hakkında bilgiye sahip olmadığı tartışılmaktadır. Bu bağlamda finansal okuryazarlık; finansal araçlar hakkında bilgi sahibi olmak, karar vermek, anlamak ve değerlendirme becerisine sahip olunması gereken bir olgu olarak da tanımlanmaktadır.
Dolayısıyla finansal okuryazarlık toplumun bütün kesimlerini kapsayan bir terimdir. Tasarrufundaki finansal kaynakları yatırım ile değerlendirerek maksimum düzeyde gelir elde etmek isteyen bireylerin optimum düzeyde finansal okuryazar olmasının fayda sağlayacağı ifade edilmektedir. Bireyin bütçeleme, tasarruf, yatırım gibi insan hayatı için süreklilik arz eden finansal konularda geleceğine yön verecek kararlar alması için gereken finansal bilgi düzeyine sahip olması beklenmektedir.
Finansal okuryazarlığın önemini Bianco ve Bosco: “İyi bir finansal okuryazar olmanın önemi ile dünya dili olarak değerlendirilen İngilizce bilmenin önemini eş değer kabul etmek gerekir (Bianco vd., 2000:27).
Bu bağlamda finansal okuryazarlık bireyler açısından çok fazla önem arz etmektedir. Her yaştan bireye yarar sağlayacağı gibi farklı gelirlere sahip bireylere de yarar sağlamaktadır.
İşe yeni başlayan bireylere tasarruf ve bütçeleme ile ilgili belli başlı fikirler sunabilmektedir.
Finansal okuryazar yetkinliğine sahip kişilerin hangi yaşta veya gelirde olursa olsun daha az harcama yaptıkları, riskleri daha iyi kontrol altına alabildikleri ve tasarruflarını arttırdıkları gözlemlenmiştir (Temizel ve Bayram, 2011:75).
Günümüzde bankacılık işlemleri, öğrencilerin harç işlemleri, sigorta işlemleri, konut kredileri gibi birçok finansal işlemler yapılmaktadır. Bu gibi finansal işlemlerin gerçekleştirilmesi ve kararların doğru alınması doğrudan bireylerin yaşamlarını etkilemektedir (Temizel ve Bayram, 2011:77).
Finansal okuryazar bireyler finansal açıdan bugünden geleceğin planlamasını yapabilmekte ve bunu başarı ile yönetebilmektedir.
Çocukluktan itibaren bireylere tasarruf bilinci verilebilir. Tasarruf bilincinin tam anlamıyla anlaşılması için de öncelikle yetişkinlere eğitimler verilebilir, finansal konuların mevcut derslerin içinde bir ünite ya da kazanım olarak yer aldığı, öğrencilerin bu konuları daha iyi kavrayabilmeleri ve daha etkin öğrenebilmeleri için yazılı doküman dışında internet siteleri, çevrimiçi oyunlar, okul dışı aktiviteler gibi yöntemlerin benimsenmesinin finansal okuryazarlık düzeyinin artmasına katkısı olacağı düşünülmektedir (Taşçı, 2011).
Özetle finansal okuryazarlık; bireylerin gelirlerini, birikim ve yatırımlarını akıllıca değerlendirip, bütçelerini doğru yönetebilme yetkinliğine sahip olma şeklinde tanımlanabilir. Dolayısıyla finansal ürünler ve kavramlar hakkında bilgi sahibi olmak, finansal risk ve alternatifler arasında tercihte bulunabilecek farkındalığa sahip olmak bir çeşit finansal refahı artırma süreci olarak değerlendirilebilir.
Bu bilgiler ışığında tasarruf kalemlerini iyi belirleyip asgari riskler içeren finanslar araçlardan faydalanılabilir. Özellikle enflasyonist ortamlarda tasarrufları ve gelirleri koruyabilmek için piyasalarda yatırım fonu, hisse, döviz, değerli madenler, vadeli mevduat ve emeklilik fonları vb. yatırım araçları ile kumbaralar/sepetler oluşturulup küçük küçük birikimler yaparak ileriye yönelik daha iyi bir gelecek için bireysel tasarruf sistemleri oluşturulabilir.
Bireyler tarafından yapılan sağlıklı finansal yönetim ile düşük sosyal harcamalara, dayanıklı, etkili ve rekabetçi piyasaların gelişmesine katkı sağlanabilir, bu durum ülkedeki ekonomik büyümeyi de önemli ölçüde pozitif olarak destekleyebilir. Ekonomik krize yol açan senaryo ve risklerle ilgili uzmanlar tarafından yapılan analizlerde; finansal istikrarın yapı taşı ve bireylerin temel hayat becerisi olarak algılanan finansal okuryazarlığın önemine dikkat çekilmektedir. Teorik/pratik eğitim almış ya da kendini geliştirmiş bireylerin, daha fazla tasarruf yapma eğiliminde olduklarından kendilerine ve ülke yatırım düzeyine olumlu katkı sağlayabilecekleri düşünülmektedir.
Kaynakça
Foder, (2024). Finansal okuryazarlık,
Gönültaş, T. (2024). Çocuklar için Finansal Okuryazarlık
Salman, N, Esmeray A, (2020). Finansal Okuryazarlık: Muhasebe ve Finansman Eğitimi Alan Öğrencilere Yönelik Bir AraştırmaFinansal Okuryazarlık: Muhasebe ve Finansman Eğitimi Alan Öğrencilere Yönelik Bir Araştırma
Comments