Tarife ve fiyat listeleri

Son dönemlerde sosyal medya kanallarında paylaşılan aşırı fiyatlamayla ilgili bilgiler öğretici olsa da bazı bilgilerin doğru, bazı bilgilerin ise yanlış olabileceği değerlendiriliyor. Dolayısıyla bu öğretiler ister istemez, ekonomik ve finansal durumda neler oluyor konusunda bir şeyler öğrenmemize vesile oluyor. Herkes kendi çapında bir yöntem bulmak için önleyici tedbirler almaya çalışıyor. Tabi bu bardağın dolu tarafı.. diğer tarafta ise müşterilerin/tüketicilerin satın alma aşamasında fiyatlar ulaşılmaz olduğu için alamamak dahil almak istediği ürünün fiyatına uygun hale getirilmiş adedi ya da miktarı konusunda yaşadığı sorunlar dile getiriliyor. 

Fiyatla ilgili bunlar değerlendirilirken sorunların çözümü için herkes bir çaba içinde.. fiyatların nerdeyse her gün değişmesi ve takibinin zorlaşması tüketicileri endişelendiriyor.

Herkes potansiyel bir tüketici ve müşteri! bazen bu pencereden bakmak gerektiği ve bu endişenin bir parçası olunabileceği unutulmamalıdır. 

Üretirken satarken; Ürün ve hizmetleri fiyatları belirleyenler, satanlar, yönetenler olunsa da ihtiyaçlarımızı karşılamak için her an herkes bir satın alma döngüsü içinde.. Bu nedenle, bir satın alma aşamasında ilk bakılan şey, ürünün/hizmetin fiyatı ve bütçeye uygunluğu oluyor. Eğer bütçeye uygun, ödenecek bedelde kabul edilir düzeyde ise o ürün alınıyor. Aksi durumda bu ürün ve hizmete ulaşamıyoruz, ihtiyacımızı karşılayamıyoruz. Dolayısıyla psikolojik olarak kendimizi güvensiz hissedebiliyoruz. Bu nedenle satın alma aşamasında listelerde, rafta, üründe gördüğümüz fiyat, bizi olumlu ya da olumsuz direkt etkileyebiliyor. Yoğun şekilde aldığımız, bizim gibi diğer kişilerin de almaya uygun gördüğü "fiyat " o ürün ve hizmetin gerçek fiyatı olabiliyor. Üretici satıcı ne kadar bu fiyatın üstünde bir fiyatlama yapmak istese de tüketici müşteri tarafından bu fiyat satın alınmadığı sürece ürün ve hizmetin satışının gerçekleşmesi mümkün olmuyor. Üretici de, satıcı da bu olumsuzluk karşısında rafta ve stokta kalmamak ve zarar olmaması için indirimler kampanyalar yapmaya başlıyor. Zamanlı zamansız öyle indirimler ki akıl alacak gibi değil ve bu indirimler vitrin camlarında tabelalarda 1 yıl boyunca reklam gibi duruyor "ki normalde her indirimin kısa bir süresi olması gerekiyor"; 1 alana 1 bedava, 3 al 2 öde, % 50+25, % 60, %70 bunları çoğaltabiliriz. Bu indirimler kampanyalar ne kadar tüketici ve müşteri nezdinde bir fırsat gibi görünse de aslında sorgulanması gereken ürün/hizmetin ilk fiyatı açıklanırken, madem bu imkanlar var! neden ilk etapta bu indirimlerle oluşacak fiyat listeleri açıklanmıyor? Belki buna verilecek cevap gayet basit olabilir; ya azami kar beklentisi ile fiyatlama doğru yapılamıyor ya da diğer yanlış rakip fiyatlarıyla kendi fiyatı endekslenip eşgüdümlü hareket ediliyor. Belki de hiç bir bilimsel ve legal veriye dayanmadan fiyatlama yapılıyor. Bu bağlamda fiyatlama konusu çok hassas ve tüketici ve müşteriyi koruyamaz bir duruma dönüşüyor, yüksek fiyatlama ve fiyat enflasyonuna neden olabiliyor. Yanlış yüksek fiyat kapsamında bir konfor alanı oluşabileceği için satıcı geri dönüşte zorlanabiliyor.

Bu konuda makro düzeyde ilgililer tarafından gerekli açıklamalar, yorumlar yapılıp belli bir disiplin sağlanmaya çalışılıyor. Fakat maalesef yapılanların etkisi tüketiciyi koruyacak son fiyatlara yansıyamıyor. Özellikle gıda, sağlık, eğitim ve turizm sektöründe yaşanan aşırı fiyatlamalar müşterileri ve tüketicileri alternatif aramaya sevk ediyor. Bu durumdan herkes zarar görüyor. İvedi fiyatlamaların sektörel tabandan başlayarak bir disiplin altına alınması, aslında var olan kuralların ve yönetmeliklerin uygulanması gerekiyor. Bu kurallar neden uygulanamıyor? diye aklınıza bir soru gelebilir. Dolayısıyla biraz düşününce belki de bunun cevabı bulanabilir. Kurallar gayet net ve açık görünmekle beraber maalesef piyasalarda son fiyatlarda müthiş aşırılık, çelişki ve farklılıklar olduğu ifade ediliyor. Aynı ürün/hizmet bir yerde çok ucuz iken başka bir yerde aynı ürün çok pahalı olabiliyor. En temel gıda ekmek! açıklanmış tarife ile belirlenen fiyatta satılırken, içinde az miktarda tam buğday, yulaf unu var, ambalajı da şık diye beş katı fiyatla diğer ekmekler adı altında farklılaştırılmış ekmekler satılabiliyor. Çoğu insan tartışıyor, böyle bir serbest piyasa anlayışı doğru olabilir mi? diye sorguluyor. Dolayısıyla yapılan aşırı fiyatlamaların yarattığı durum serbest piyasa kavramına uygun bir davranış mıdır? diye incelendiğinde;  literatürdeki bir tanımda serbest piyasa kavramı; "ürün fiyatının alıcı ve satıcının karşılıklı anlaşmasıyla belirlendiği, arz ve talebe hükûmet tarafından müdahale edilmeyen piyasadır. Ekonomik faaliyet tam rekabet şartları içinde serbestçe yapılır, ekonomik sorunların çözümünde müdahale değil, fiyat mekanizmasının kullanımı esastır. Fakat, her ne kadar serbest piyasa, hükûmetin arz, talep veya fiyatlar üzerine herhangi bir müdahale yapmamasını gerektirse de, tüccarların birbirlerini zorlamamasını ya da aldatmamasını da gerektirir. Bu yüzden tüm alım ve satımlar gönüllü olarak yapılır." şeklinde tanımlanıyor.

Özellikle bu tanımla bağlantılı konumuz olan tarife ve fiyatla ilgili uygulamalar yönetmelikler ve kuralların olduğu görünüyor. Bu bağlamda haksız aşırı fiyatlama olumsuzluğunu engelleyecek Türk Ticaret Kanunu çerçevesinde yazılı metinlerde aşırı ve yanlış fiyatlamayı önleyebilecek ve tüketiciyi müşteriyi koruyacak yazılı kurallar da bulunmaktadır. Her gün şikayet ettiğimiz aşırı ve çelişkili fiyatlamaları önleyebilecek ve disiplin altına alabilecek kurallar bunlar.. Dolayısıyla bu kurallara göre çözümün en temel noktasının doğru tarife ve fiyat listelerinin olduğu ortaya çıkıyor. Bakıldığında bu bağlamdaki bir kaç önemli kural gayet açık görünüyor;

"Ürün ve hizmet ne olursa olsun tarife ve fiyat listelerinin açık şekilde tüketici/müşteri ile paylaşılması gerekiyor. Eğer ürün/hizmet üzerinde bir fiyat yoksa! 

Tarife ve fiyat listesi, hizmetin özelliği itibarıyla fiyat etiketi bulundurmaya elverişli olmamasından dolayı satış fiyatı hakkında tüketicileri bilgilendirmek üzere kullanılan listedir. Tarife ve fiyat listelerine ilişkin kurumların internet sitesi dahil belge, levha, pano ve benzerleri satıcı veya sağlayıcı tarafından tüketicilerin kolaylıkla görebileceği ve okuyabileceği şekilde iş yerinde uygun yerlere asılır, takılır veya konulur. 

İndirimli satışlarda fiyat bilgisi nasıl sunulmalıdır? İndirimli satışlarda, mal veya hizmetin indirim öncesi fiyatı ve indirim sonrası fiyatı, birlikte görülebilir ve okunabilir şekilde fiyat etiketinde ve tarife ve fiyat listelerinde gösterilmelidir. İndirimli satışa konu edilen mal veya hizmetin indirimden önceki fiyattan daha düşük fiyatla satışa sunulduğunun ispatı satıcı veya sağlayıcıya aittir. Yapılan indirimin miktarı veya oranı hesaplanırken,  indirimden önceki satış fiyatının tespitinde indirimin uygulandığı tarihten önceki otuz gün içinde uygulanan en düşük fiyat esas alınır. 

Bu bilgiler bağlamında Meslek kuruluşları veya mevzuatına göre bu konuda yetkili bulunan Belediyeler dahil kurum ya da kuruluşlarca belirlenen hizmetlere ilişkin tarife ve fiyat listeleri onaylanır. Meslek odalarınca hazırlanarak yürürlüğe konan ve üyelerince de uyulması zorunluluğu yaptırıma bağlanan “fiyat listesi, asgari/azami fiyat” tespitine ilişkin düzenlemeler başta oda (sanayi ve ticaret odası, esnaf odası vb.) üyeleri arasında fiyattan kaynaklanan haksız rekabetin önlenmesi olmak üzere satışlara standart getirilmesi amacı ile yapılmıştır. Bu bağlamda, meslek odalarınca yapılan düzenlemelerle tüketicinin korunması mevzuatında yer alan düzenlemeler farklı amaçlar için yapılmış olup, odaların fiyat tespitine yönelik düzenlemelerine ilişkin olarak 6502 sayılı Kanun ve ilgili Yönetmelikte herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Tüketicinin korunması mevzuatı kapsamında satıcı veya sağlayıcıların mal satımı ya da hizmet sunumu için tüketiciye sunmuş oldukları etiket, tarife ve fiyat listelerinin mevzuatta yer alan düzenlemelere uygun olup olmaması bakımından inceleme yapılmaktadır.

Bu kurallar uygulandığı yerler mutlaka olabilir, fakat piyasadan görüldüğü kadarıyla azami fiyat tarife ve listelerine ilişkin piyasalarda yoğunlaşmış bir çalışma ve uygulama var mı emin olmak mümkün değil.. belki de bu uygulamalar yoğun bir şeklide yapılsa fiyatlar ve enflasyon belli bir disiplin altına alınabilir. Konuyu biraz daha incelediğimizde meslek odalarına ve belediyelere bu konuda bazı sorumluluklar verildiği görülmektedir. Bu kurumlarımız bunu ne kadar uyguluyorlar? aklımıza gelen ilk soru olabilir. Azami tarife ve fiyat listeleri için yıllık düzenli neler yapılıyor? mutlaka yaptıkları bazı şeyler vardır. Yine de tüm sektörler bazında tarife ve listeleri açık şekilde müşterilerle/tüketicilerle paylaşmaları gayet yerinde olabilir. Hatta bu kurumlar; onaylanmış tarife ve fiyat listelerini kendi internet sitelerinde müşteriyi ve tüketiciyi koruma adına yayınlamalıdırlar.

Bu hükümlerle bağlantılı diğer bir örnek olarak; meslek odalarının 5174 sayılı kanunu kapsamında TACİR VE SANAYİCİLER TARAFINDAN ÜRETİLEN MAL VE HİZMETLERİN AZAMİ FİYAT TARİFELERİNİN DÜZENLENMESİ HAKKINDA YÖNETMELİK bulunuyor. 

Madde 4 — Odalar, bu Yönetmelikle... mal ve hizmetlere ilişkin tarifeleri kendi üyeleriyle ilgili olarak düzenleyebilir. Birden fazla odaya kayıtlı bulunan üyelerce üretilen mal ve hizmetlere ilişkin tarifeler, üretilen mal ve hizmetin tacir, deniz taciri ve sanayici vasfıyla bağlantısı dikkate alınarak ilgili oda tarafından tanzim edilir. 

Madde 5 —Odalar, üyelerin talebi üzerine veya doğrudan, tarifesi yapılacak mal ve hizmetler için, varsa bir önceki dönemde tespit edilmiş olan tarifedeki hadler üzerinden, gerekli maliyet hesaplarını yaparak yeni döneme ait tarifeleri hazırlar. Odalar, tarifelerin hazırlanmasında uzman kişi ve kuruluşların görüşlerine başvurabilir. Odalar, çalışma alanı içerisinde bulunan yerleşim yerlerinin ekonomik ve sosyal göstergelerini dikkate alarak ayrı ayrı tarifeler hazırlayabilir. Meclisçe onaylanan tarifeler aynı gün içinde yürürlüğe girer. Onaylanan tarifeler, en geç on gün içinde o yer belediye ve mülki idare amirliği ile esnaf ve sanatkarlar odaları birliğine bildirilir. hükmünde görünmektedir. 

Bu hükümlerde yasalar ve yönetmeliklerin hem meslek odalarını, hem belediyeleri sorumlu tuttuğu açık şekilde yazılmış. 

Sonuç yerine konu değerlendirildiğinde serbest piyasa kavramının yanlış yorumlanıp ürün hizmet tarife ve fiyatlarının açıklık, şeffaflık ilkesinden uzak bırakılması, isteyen herkesin plansız programsız istediği fiyatla ve aşırı kar güdüsü ile kontrolsüz, çelişkili, aykırılık arz edecek şekilde bir fiyat oluşturması ve sunması bir şekilde müşteri ve tüketiciyi piyasayı korumuyor. Dolayısıyla üretim tüketim ya da arz talep döngüsünde fiyatı oluşturan dahil herkese zarar verebiliyor. Bütüne baktığımızda döngü içindeki herkes olumsuz etkilendiğinden ülke ekonomisi dahil üretimden dağıtıma tüm kurumlar zor durumda kalabiliyor. Bu nedenle hem fiyat enflasyonunun hızlı düşmesi, hem tüketici satın alma gücünün olumlu seyretmesi için tüketiciyi direkt ilgilendiren ya da perakende fiyat olgusunun bir yönetişim anlayışı içinde oluşturulması gerekiyor. Meslek odalarının üyeleri ve kanundan gelen yetki ile üye firmaların uyguladığı fiyatlar kapsamında azami fiyat tarifelerinin ve listelerinin düzenli mali takvime dayalı şekilde oluşturması, onaylanması, yönetmeliğe uygun tüm üye firma ve ilgili kurumlar tarafından tartışılmış, görüşülmüş onaylı listelerin daha yoğun hayata geçirilmesi ve belediyeler dahil tüm kurumların bu konuyu öncelikli işler arasına alması daha iyi bir fiyatlamaya zemin oluşturabilir. 

Bu uygulamanın en güzel ve tüketiciyi koruyucu tarafı ise; şirketlerin onaylanan azami fiyat altındaki fiyatlarda ürün satabilmeleri, firmaların ürün fiyatıyla rekabet edebilme esnekliğe sahip olabilmeleri ve kampanyalarını, indirimlerini belirlenen azami fiyatın altında istedikleri fiyatlarda yapabilmeleridir. Bu sonuçla onaylı ve doğrulanmış fiyatla; üreten, satan, tüketen, herkesin mutlu olduğu bir ortam neden olmasın..

Kaynakça

T.C. Ticaret Bakanlığı (2022). Fiyat etiketleri hakkında bilgilendirme, https://tuketici.ticaret.gov.tr/yayinlar/tuketici-bilgi-rehberi/fiyat-etiketleri-hakkinda-bilgilendirme

İzmir Ticaret Odası (2005). Azami fiyat tarifesi, https://izto.org.tr/tr/tg/azami-fiyat-tarifesi

Vikipedia (2024). Serbest piayasa, https://tr.wikipedia.org/wiki/Serbest_piyasa